Phần lớn lượng gas Nga xuất khẩu sang châu Âu đi qua Ukraine
Việc Nga quyết định cắt nguồn cung cấp khí đốt cho Ukraine có phải chỉ là tranh chấp thương mại?
Có phải điện Kremlin đang trả thù vì Cuộc Cách mạng Cam của Ukraine?
Hay thậm chí đang có những âm mưu liên quan những chính khách quyền lực ở Moscow và Kiev?
Công cụ chính trị?
Thử nói chuyện với phó chủ tịch tập đoàn năng lượng của Nga, Gazprom, Alexander Medvedev, và ông sẽ bảo đây đơn thuần là tranh chấp thương mại.
"Phần còn lại của châu Âu trả hơn 400 đôla cho từng một ngàn mét khối gas họ nhập từ Nga."
Ông nói với tôi: "Chúng tôi đã có những điều khoản cực kỳ thuận lợi cho Ukraine trong 2009, nhưng họ vẫn không chịu ký hợp đồng mới."
"Vì thế chúng tôi không có căn cứ pháp lý để tiếp tục cung cấp gas cho họ."
Tất cả đều đúng. Cho đến nay Ukraine nhận gas với giá 179 đôla cho một ngàn mét khối. Năm nay Nga muốn nâng lên 250 đôla.
Giá này vẫn thấp hơn giá phải trả của phần còn lại của châu Âu.
Nhưng thử nói chuyện với Masha Lipmann, một bình luận gia chính trị có tiếng tại tổ chức Carnegie Endowment for International Peace ở Moscow, và ta nghe một chuyện khác hẳn.
"Moscow không thể giả vờ đây chỉ là tranh chấp thương mại. Rõ ràng Nga đang dùng năng lượng làm công cụ chính trị."
Alexander Medevdev nói Gazprom cần tuyến đường vận chuyển khác
Nhưng vì sao? Kremlin muốn đạt điều gì?
Theo những người ngả theo thuyết vũ khí chính trị, mục tiêu của Nga là lật đổ chính phủ của Tổng thống Victor Yushchenko.
Kremlin không tha thứ cho ông Yushchenko vì lãnh đạo Cách mạng Cam năm 2004 và đẩy Ukraine ra khỏi vòng tay Nga mà hướng tới quan hệ thân hơn với châu Âu và Mỹ.
Ông Yushchenko đã xin gia nhập Nato, và nói ông muốn Ukraine rồi sẽ vào EU.
Thủ tướng Vladimir Putin từng được cho là bảo thẳng Tổng thống George W Bush rằng "Ukraine thậm chí không phải là nhà nước".
Ngoài ra còn có nhiều thuyết âm mưu.
Thuyết thứ nhất: Gazprom muốn xây đường ống dưới Biển Baltic, bỏ qua Ukraine, để đưa gas trực tiếp tới các thị trường giàu có Tây Âu.
Nhưng dự án này rất tốn kém, lại dính vấn đề môi trường, và không cần thiết.
Đường ống hiện nay qua Ukraine đã đủ. Chỉ có điều Ukraine có thể gây hại cho nguồn cung cấp tới Âu châu.
Phóng đại?
Ông Alexander Medvedev của Gazprom tuyên bố: "Câu hỏi là liệu ta có thể dựa vào một nước trung chuyển như Ukraine? Không có câu trả lời rõ ràng."
"Vì thế chúng tôi tin cần phát triển càng sớm càng tốt những tuyến chuyên chở khác. Chúng tôi hy vọng châu Âu có bước đi cần thiết để ủng hộ."
Có lẽ như thế thì không quá phóng đại.
Nhưng thuyết thứ hai còn nghe kinh hơn: rằng các chính khách hùng mạnh ở Ukraine đang hợp mưu với Kremlin để thúc đẩy khủng hoảng và lật đổ Tổng thống Yushchenko.
Như thế sẽ cho phép các đối thủ chính trị giành chính quyền.
Ai sẽ có lợi theo kịch bản này? Thủ tướng Yulia Timoshenko.
Những người ủng hộ thuyết này nói có thể tuần sau bà Timoshenko sẽ tới Moscow, ký thỏa thuận với Kremlin và chiến thắng quay về Kiev, cứu cho Ukraine khỏi thảm họa.
